Άγιες μέρες του Πάσχα, η νηστεία,ο εκκλησιασμός…Θρησκευτική πίστη ή παράδοση;

Πάσχα: Θρησκευτική πίστη ή παράδοση;

Τις άγιες μέρες του Πάσχα, η νηστεία, ο εκκλησιασμός, αλλά και τα έθιμα που χαρακτηρίζουν τη μεγάλη αυτή γιορτή της χριστιανοσύνης έρχονται πάλι στο προσκήνιο. Ταυτόχρονα, διαφαίνονται και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και αξίες του καθενός, ανάλογα με το πώς επιλέγει να γιορτάσει το Πάσχα.

Πώς όμως αντιμετωπίζει το ζήτημα της πίστης στον Θεό ο σύγχρονος άνθρωπος

Παρόλο που στη σύγχρονη εποχή οι άνθρωποι παραπονιούνται για έλλειψη χρόνου και αποξένωση, ωστόσο πάντα βρίσκουν χρόνο για να βρεθούν με τους δικούς τους και να επικοινωνήσουν με αγαπημένα τους πρόσωπα με αφορμή τις γιορτινές μέρες.

 Με αυτό τον τρόπο, ακολουθούν μια βαθύτερη παράδοση πίστης στο Θεό. Οι άνθρωποι αυτοί, ενώ μπορεί να μη δείχνουν σημάδια πίστης τον υπόλοιπο χρόνο -με την έννοια του να είναι ενεργά αναμεμιγμένοι με την εκκλησία- ωστόσο εκδηλώνουν την πίστη τους με έργα.

Ακόμα και το κεράκι που θ’ ανάψει κανείς αποτελεί ένδειξη πίστης, με την έννοια μιας βαθύτερης πεποίθησης ότι υπάρχει κάτι πέρα και πάνω από τον άνθρωπο, κάτι μεγαλύτερο, ανώτερο και καλύτερο.

‘Παναγιά μου βόηθα’, ‘Χριστέ μου’, ‘Για τ’ όνομα του Θεού’, είναι μόνο μερικές από τις εκφράσεις ή τις επικλήσεις που καθημερινά χρησιμοποιούν εκατομμύρια άνθρωποι στη χώρα μας, αλλά και -σε παρόμοιες μορφές- σε ολόκληρο τον κόσμο

Η έννοια του Θεού και της πίστης σε αυτόν είναι βαθιά ριζωμένη στη γλώσσα, κάτι που δεν είναι απλώς σχήμα λόγου, αλλά επίσης αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου: να πιστεύει σε κάτι ανώτερο από τον ίδιο.

Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και τα άτομα που δεν πιστεύουν ή πιστεύουν περισσότερο από παράδοση παρά από συνειδητή πίστη, στις δύσκολες στιγμές τους επικαλούνται τον Θεό.

Και βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα: τις εκκλησίες που γεμίζουν τις άγιες αυτές μέρες από άτομα όλων των ηλικιών και κοινωνικών και οικονομικών στρωμάτων, που συνήθως δεν επισκέπτονται τακτικά την εκκλησία.

Γιατί όμως οι άνθρωποι πιστεύουν στο Θεό;

Σύμφωνα με μια άποψη, οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να πιστεύουν στο Θεό διότι αισθάνονται μόνοι και ανήμποροι σε έναν ξένο κόσμο. Η πίστη αυτή αναπτερώνει το ηθικό και τις ελπίδες του ανθρώπου και τον βοηθάει να αισθανθεί ότι όλα είναι βάσει κάποιου σχεδίου και κάποιας ανώτερης λογικής την οποία δεν αντιλαμβάνεται, αλλά η οποία τον έχει λάβει υπόψιν της και τον φροντίζει.

Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, οι άνθρωποι πιστεύουν στο Θεό από την αίσθηση της ανθρώπινης αδυναμίας του και του πεπερασμένου της φύσης τους και χρειάζονται τον Θεό να τους συντροφεύει, να τους παρηγορεί και να τους στηρίζει στις δύσκολες στιγμές.

Εδώ δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε ότι υπάρχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν την ανθρώπινη φύση: η λογική, η θέληση και η αγάπη.

Τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά προβάλλονται και στην εικόνα του Θεού, όπου η λογική γίνεται η άπειρη γνώση του και οι άνθρωποι τον θεωρούν παντογνώστη, η θέληση γίνεται άπειρη βούληση και η αγάπη γίνεται άπειρη αγάπη για τον κάθε άνθρωπο, που βέβαια είναι δεκτός στους κόλπους της εκκλησία.

Η πίστη αποτελεί μέρος της ατομικής ταυτότητας του καθενός και συχνά περιλαμβάνει ένα ολόκληρο σύστημα αξιών και ηθικών αρχών. Η ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει σχετίζεται με την ανάγκη του να ζει σε οργανωμένη κοινωνία που διέπεται από εσωτερικούς κι εξωτερικούς κανόνες.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα θρησκευτικά διδάγματα, όπως είναι οι 10 Εντολές εμπεριέχουν αξίες και νόμους που είναι απαραίτητοι για να λειτουργήσει ομαλά μια κοινωνία.

Ένας άλλος βασικός λόγος της πίστης είναι ότι αυτή χαρακτηρίζει την εθνική ή συλλογική ταυτότητα ενός λαού και αποτελεί μέρος της παράδοσής του. Έτσι, οι άνθρωποι γαλουχούνται σε ένα κλίμα πίστης και αυτό αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής τους.

Η καταγωγή της εικόνας του Θεού

Η καταγωγή και η φύση της εικόνας του Θεού εξακολουθεί ν’ αποτελεί σημαντικό θέμα μελέτης της θρησκείας. Η ψυχαναλυτική άποψη, που ξεκινάει από τις θεωρίες του Σίγκμουντ Φρόιντ, κυριαρχεί στη θεωρία και την έρευνα σχετικά με την εικόνα του Θεού.

Ο Φρόιντ είδε την εικόνα του Θεού σαν μια ιδανική πατρική μορφή η οποία προέρχεται από το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η πατρική φιγούρα εσωτερικεύεται στον άνθρωπο όταν έρχεται η λύση του οιδιπόδειου συμπλέγματος στην παιδική ηλικία και αυτή η εικόνα στη συνέχεια προβάλλεται στους ουρανούς σαν ένας προστατευτικός, παντογνώστης και γεμάτος αγάπη πατέρας.

Aλλοι θεολόγοι ερευνητές επισημαίνουν ότι η εικόνα του Θεού έχει και πολλά στοιχεία που θυμίζουν και τη μητέρα, ενώ υπάρχουν και κάποιοι άλλοι ερευνητές που θεωρούν ότι η θεϊκή εικόνα έχει και στοιχεία από τις φιγούρες του παππού και της γιαγιάς.

Ο Καρλ Γιούνγκ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εικόνα του Θεού και την εικόνα του ανθρώπου, οι οποίες έχουν πολλές ομοιότητες, αφού θεωρεί ότι οι άνθρωποι βλέπουν τον Θεό σαν τον εαυτό τους, κρατώντας μόνο τα προτερήματα κι όχι τα ανθρώπινα ελαττώματα.

Πίστη και γιορτές

Η θρησκευτική πίστη εκδηλώνεται εντονότερα τις μέρες των γιορτών, οι οποίες αποτελούν μια καλή ευκαιρία για τον καθένα να βρει λίγο χρόνο στο πολυάσχολο πρόγραμμά του και να κοιτάξει εντός του, εξετάζοντας όχι μόνο την πίστη του, αλλά κυρίως τον εαυτό του και τις αξίες του.

*Η Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, είναι επιστημονική συνεργάτις της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ.

health.in.gr

Ηχοτοπία βυζαντινών ναών στη Θεσσαλονίκη

ΓΙΩΤΑ ΜΥΡΤΣΙΩΤΗ

Στις μετρήσεις ηχογραφήθηκαν ψαλμοί και ύμνοι από τη χειρόγραφη παράδοση, τόσο του μοναστικού όσο και του νεο-Σαββαϊτικού τυπικού, ερμηνευμένοι από ψάλτες, χορωδίες και σολίστ, από ποικίλες θέσεις των ναών (κεντρικό κλίτος, τρούλους, πλευρικά κλίτη, υπερώο).

Στον παγκόσμιο ψηφιακό χάρτη μπαίνει η βυζαντινή Θεσσαλονίκη και η λατρευτική μουσική της παράδοση. Μια βάση δεδομένων με τα ηχοτοπία βυζαντινών ναών, που δημιουργεί πανεπιστήμιο της Αμερικής, δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης στην ακουστική των μνημείων για την ακριβέστερη ερμηνευτική απόδοση της αρχαίας λατρευτικής μουσικής κληρονομιάς.

Το περασμένο καλοκαίρι, βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλονίκης πλημμύρισαν από ψαλμούς του 14ου και του 15ου αιώνα. Προεξάρχοντες και λειτουργοί, παιδική χορωδία και σολίστες, αναβίωναν στιγμές της λατρευτικής μουσικής παράδοσης, ψάλλοντας ή απαγγέλλοντας σύμφωνα με το τυπικό της βυζαντινής τελετουργίας.

Οκτώ ναοί

Απέναντί τους δεν είχαν λάτρεις της εκκλησιαστικής μουσικής αλλά μια επιστημονική ομάδα κορυφαίων πανεπιστημίων της Αμερικής, που έβαλε στο μικροσκόπιο της έρευνας την ακουστική των βυζαντινών ναών της Θεσσαλονίκης. Οκτώ μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς (UNESCO) οι χώροι του διερευνητικού προγράμματος «...of bodies and spirits: Saundscapes of Byzantine Thessaloniki» (…σωμάτων τε και πνευμάτων: Ηχοτοπία της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης), που χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (UCLA).

Διαπρεπείς ερευνητές, μουσικολόγοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, βυζαντινολόγοι πανεπιστημίων των ΗΠΑ (UCLA, USCΝ, Ν. Τζέρσεϊ, Βοστώνης, City University του Λονδίνου), με επικεφαλής την καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης, Σάρον Γκέρστελ, από το πανεπιστήμιο του Λος Αντζελες και τον Κρις Κυριακάκη (USCN), επιχείρησαν προσομοιώσεις βυζαντινών λειτουργικών ακολουθιών, για να πετύχουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ηχητική αναπαράσταση μιας βυζαντινής λειτουργίας.

Με εργαλεία τον πλέον εξελιγμένο τεχνολογικά ψηφιακό εξοπλισμό για την ηχητική χαρτογράφηση του χώρου με υψηλή ακρίβεια, οι ερευνητές πραγματοποίησαν ακουστικές μετρήσεις σε διαφορετικούς, τυπολογικά και χρονολογικά, ναούς: Αχειροποίητο (5ος αι.), Αγίας Σοφίας (8ος αι.) Παναγία Χαλκέων (11ος αι.) και τους μοναστικούς ναούς Αγίου Νικολάου Ορφανού, Αγίων Αποστόλων, Αγίας Αικατερίνης, Προφήτη Ηλία και Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (14ος αι.).

Στις μετρήσεις ηχογραφήθηκαν ψαλμοί και ύμνοι από τη χειρόγραφη παράδοση, τόσο του μοναστικού όσο και του νεο-Σαββαϊτικού τυπικού, αντίφωνα από τους πρωτοχριστιανικούς αιώνες, κοντάκια του Ρωμανού του Μελωδού και κανόνες από ποικίλες θέσεις των ναών (κεντρικό κλίτος, τρούλους, πλευρικά κλίτη, υπερώο).

Εξαίρετοι ψάλτες της Θεσσαλονίκης, με προεξάρχοντα τον καθηγητή Βυζαντινής Μουσικολογίας και ψαλτικής τέχνης του ΑΠΘ π. Σπυρίδωνα Αντωνίου, απέδωσαν ιερατικές εκφωνήσεις και στάσεις από τον Ακάθιστο Υμνο, που επαναλήφθηκαν σε όλους τους ιστορικούς ναούς για τη συγκριτική μελέτη ακουστικής. Παράλληλα, χορωδία και σολίστες της «Schola Cantorum» (εργαστήριο ψαλτικής), υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Νεκτάριου Αντωνίου, έψαλαν συνθέσεις της βυζαντινής μελοποιίας.

Συμπεράσματα

Μολονότι τα ηχητικά ντοκουμέντα βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της επεξεργασίας, τα πρώτα αποτελέσματα ανακοίνωσε ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ράπτης, στο 28ο Αρχαιολογικό Συνέδριο Μακεδονίας-Θράκης. Η έρευνα έδειξε εξαιρετική ακουστική στην Αγία Αικατερίνη και στους μικρών διαστάσεων μοναστικούς ναούς του 14ου αιώνα, όπου τρεις-τέσσερις φωνές αρκούσαν να πληρώσουν ηχητικά τον χώρο. Αντίθετα, στους μεγάλους ναούς, την Παναγία Αχειροποιήτου και την Αγία Σοφία, το άριστο ηχητικό αποτέλεσμα ήταν εφικτό από πολυπληθή ομάδα ψαλτών. Εκστασίασαν οι παιδικές φωνές, όταν αναβίωσαν στον ναό της Του Θεού Σοφίας τους ήχους της χορωδίας ορφανών παιδιών που, σύμφωνα με τις πηγές, έψαλε για τελευταία φορά στο εσωτερικό του ναού, στα μέσα του 15ου αιώνα.

Έντυπη

kathimerini.gr